Namen

Tot 27 januari worden in Westerbork de 102.000 namen voorgelezen van gedeporteerde en vermoorde joden, Sinti en Roma. Wij gingen erheen met onze vriendin Lex, die als klein meisje met haar ouders in Westerbork was. Tussen 19 en 20 uur is de N. aan de beurt en zullen de namen van haar ouders en grootouders worden genoemd. 

We zijn op tijd bij herinneringscentrum Westerbork en het is al donker. Met een pendelbusje worden we naar de tent gebracht. Het is 5 minuten rijden door een sprookjesachtig verlicht bos. Ik zie de oude commandantswoning, die gestold is in de tijd, onder een groot glazen huis. We rijden langs een treinwagon en ik houd als vanzelf mijn adem in en wil het liefst niet kijken. Langs het pad staan verlichte zuilen en alles hier ademt herinnering én zorgvuldigheid. 

Lex zit voorin met de chauffeur, die trots vertelt dat hij al sinds vanmorgen acht uur in touw is. Vanmiddag had hij roosters gemaakt en vanavond zal hij tot twaalf uur rijden, om morgenochtend om acht weer paraat te staan op het kantoor. Hij rijdt precies volgens schema, iedere 10 minuten vertrekt er een busje, zodat ook de lezers van de namen steeds op tijd zijn.

‘Ik was hier als meisje vroeger’, hoor ik Lex zeggen voor in het busje. De woorden vallen plompverloren en er volgt een stilte. De aardige praatgrage chauffeur heeft opeens geen woorden meer. Ik hoor hem denken, aarzelen, maar hij weet niet meer wat hij moet zeggen, laat staan dat hij een vraag durft te stellen. Want hoe oud was zij dan? En met wie? En hoe komt het dat zij er nog is? 

Ik ken Lex inmiddels al 6 jaar. Haar geschiedenis vertelde ze me ooit op een terrasje in Amsterdam. Bijna net zo plompverloren als in het busje vertelde ze dat ze als Joods meisje in ‘43 met haar ouders en grootouders naar Westerbork moest. Zij is in 1940 geboren en was het enige kind van haar ouders en het enige kleinkind van haar grootouders. Vanuit Westerbork werd de kleine familie naar Bergen-Belsen gedeporteerd en Lex overleefde het als enige. Zij werd in de trein van het ‘Verloren Transport’ gevonden door Russische soldaten. Terug in Nederland is zij geadopteerd door vrienden van haar ouders. Zelf heeft ze geen bewuste herinneringen aan de oorslogsjaren. Haar blindheid is er wel een gevolg van. Ik herinner me dat ik ook helemaal stilviel, toen ze mij een staccato-samenvatting gaf van haar geschiedenis, net als de chauffeur van het busje op Westerbork.

We komen deze avond aan bij de witte, verlichte tent en lopen over een lange zwarte loper naar binnen. Er is een tweede tent waar de mensen die komen voorlezen worden opgevangen en voorbereid. Het is er warm en de sfeer is lief en zacht. Lex informeert bij een vriendelijke vrouw wanneer de namen van haar ouders en grootouders worden voorgelezen, ze beginnen met NOR. ‘En wil je ook de groeten doen aan José?’ De vrouw maakt een aantekening in een notitieblokje.

Na een kopje thee schuifelen we de tent binnen, we vinden een plekje op de tweede rij. Lex zit tussen ons in. Er zijn twee microfoons en achter de tent is het namenmonument verlicht. Ik ken het beeld van de NOS live uitzending en ik probeer om helemaal aanwezig te zijn; dit is de realiteit en hier ben ik bij. Het aggregaat maakt lawaai en ruikt naar benzine, het voelt benauwd in de tent.

Bij de ene microfoon leest een vrouw een eindeloze rij namen van de familie Neter voor. Ik zit, ik luister, ik voel, ik kijk en zie de voorgelezen namen ook op het scherm achter de lezer, ik ben afgeleid en kom weer terug. Het is niet te doen én ik ben present. Ik hoor voornamen die door generaties heen zijn doorgegeven in families en ik lees leeftijden variërend van 2 maanden tot 96 jaar.

Naast mij zit Lex, stil, en ik vraag me steeds af hoe het voor haar is. 

Na 10 minuten lezen wisselt de voorlezer. De nieuwe voorlezer staat op, geflankeerd door een begeleider, de jongen van de techniek zet de microfoon op de goede hoogte en precies op het juiste moment, ik kan het meelezen op het scherm, leest de ene voorlezer haar laatste naam en leeftijd voor en noemt de nieuwe voorlezer haar eerste naam en leeftijd. 

Dat observeren is een soort prettige afleiding voor me, het vraagt zoveel om present te blijven. Ik realiseer me dat Lex, die dat alles niet kan zien, veel minder afleiding heeft. Later hoor ik ook van haar dat het heel lang duurde voor haar en dat ze last had van het geluid van het aggregaat.

Na 4 wisselingen van voorlezers zie ik op het scherm dat we de familie van Lex naderen. Ik leg mijn hand even op haar arm, om het aan te kondigen. Even later horen we de namen van haar grootvader, haar vader, haar moeder en haar grootmoeder, naar wie Lex vernoemd is.

Salomon Nordheimer 84 jaar

Salomon Simon Nordheimer 54 jaar

Helena Frederica Nordheimer-Leefson 42 jaar

Alexandrina Theodora Nordheimer-van den Berg 75 jaar

Meer Nordheimers zijn er niet, de volgende naam is Nordhorser. We blijven nog even stil luisteren, ik bedenk me dat Lex vast hoopt dat er nog meer Nordheimers genoemd worden. Dan schuifelen we weer zachtjes de tent uit.

In de andere ruimte stel ik de vrouw die de namen heeft voorgelezen voor aan Lex. Het is bijzonder, voor beiden, om elkaar te spreken.

Op de terugweg van Westerbork naar Amsterdam zijn we alledrie stil. 

Vanmorgen bel ik even naar Lex, om te horen hoe het nu met haar is. 

‘Het was fijn. Het is toch iets waar ik iedere dag mee bezig ben en dan is het wel heel plezierig om er bij te zijn. En trouwens, dat AZ gewonnen heeft is ook heel plezierig! En bedank MJ nog even voor het snijden van mijn biefstuk’. 

Ik schreef eerder over Lex: https://rouwenmetcompassie.nl/verhalen-verteld-moeten-worden-jaar-jaar-jaar/